تختی بر تخت عزت سینمای ایران

نقدی به بهانه نمایش فیلم "تختی" در جشنواره سی و هفتم فیلم فجر

نقدی به بهانه نمایش فیلم "تختی" در جشنواره سی و هفتم فیلم فجر

بهرام توکلی، کارگردان نسبتا جوان و خوش ذوق و  آینده دار سینمای ایران که در جشنواره فیلم فجر (جشنواره سی و ششم فجر) در سال گذشته، با تنگه ابوغریب به معنی واقعی کلمه یک تنه به کارگردانان قدیمی و نام آشنا تر سینمای بعد از انقلاب زده بود، این بار در کنار سعید ملکان قرار میگیرد تا پروژه عظیم زندگی جهان پهلوان تختی را بر پرده نقره ای به منصه ظهور برساند.

بلافاصله بعد از شروع فیلم، بیننده مات و مبهوت صحنه های واقعی ابتدایی فیلم می گردد و تا بیست دقیقه ابتدایی، همچنان تحت تاثیر عظمت صحنه پردازی، میزانسن و دکوپاژ دقیق فیلم می شود. این صحنه پردازی ها، به قدری واقعی ساخته و پرداخته شده اند، که گویی بیننده از نزدیک در دل وقایع دوران زندگی تختی قرار میگیرد و این سوال شاید تا پایان فیلم نیز از ذهن بیننده پاک نشود که چگونه همچنین تصاویری تا این حد واقعی، فیلم برداری شده اند. صحنه هایی که اگر حضور بازیگران امروز سینمای ایران در آن ها نبود، چه بسا با صحنه های واقعی و قدیمی مثلا از مستندی در مورد زمان کودتای 28 مرداد، اشتباه گرفته شوند.

جهان پهلوان تختی، دِینی بر گردن سینمای ایران داشت که  قرار بود با فیلم جهان پهلوان تختی علی حاتمی در 25 سال قبل ادا شود؛ اما اکنون با فیلم تختیِ بهرام توکلی به طور اتمم و اکمل این دین پرداخته شده است.

صحنه های ابتدایی فیلم، حضور تختی در اتاق شماره 23 هتل آتلانتیک و شروع اقدام وی به خودکشی است. جسارت توکلی در پرداختن به همین خود کشی، شاید پاسخ به سوالی بوده که حداقل دغدغه ذهن بخشی از مردم ایران است در مورد اینکه تختی چگونه فوت کرده است و آیا به قتل رسیده یا خود کشی کرده است.

تختی، قرص را در لیوان حل می کند. با هم زدن قاشق در لیوان، یک فلش بک به اندازه عمر خود تختی و وقایعی که منجر به حل شدن همین قرص با دست خود تختی در لیوان شده، در فیلم صورت میگیرد و به صحنه های جذاب و اعجاب انگیز کودکی تختی در فضای شلوغ و پر از مریضی و گرد و خاک و بیماری دوران ایران قدیم ادامه می یابد. فیلم، البته با گزارش­ های جسته و گریخته خبرنگاری که ظاهرا بیشترین همراهی و مصاحبه و مکالمه را با تختی داشته روایت می شود که به بیننده در تحلیل شخصیت اول فیلم بسیار کمک می کند.

فیلم غلامرضا تختی، روایت داستان زندگی جهان پهوان تختی است که شاید بزرگترین کشتی گیر ایرانی قرن اخیر است. برای اولین بار جزئیات سلوک این کشتی گیر از یک کودک فقیر و ساده تا یک جهان پهلوان با آوازه جهانی روایت می گردد. سلوکی که در نهایت بدلیل گرایشات به حق سیاسی، در نهایت تختی را گوشه گیر و به کام مرگی خود خواسته فرو می برد.

نیمه ابتدایی فیلم، داستان عروج تختی از هیچ به همه چیز و جهان گیر شدن آوازه تختی به عنوان یک کشتی گیر ملی و نیمه دوم فیلم، بروز مفاهیم مرتبط با شخصیت والای تختی بعد از رسیدن به شهرت و در ادامه حرکت وی به سمت سقوط ظاهری و جدایی از حکومت و مردم است.

تختی به دلیل ارادت به پدر و مادر، برای دیدن مادر در دوران نوجوانی، کار سخت در مسجد سلیمان را تنها به دلیل ملاقات با مادر و اولویت قرار دادن دستور مادر رها کرده و استعفا می دهد و شاید همین اجرای دستور مادر، شروع اوج گیری تختی در کشتی بوده است؛ به گونه ای که به سرعت بر بلندای کشتی ایران و جهان قرار می گیرد. زندگی تختی در بعد از مشهور شدن، حول اخلاق پهلوانی و گم نکردن خود در اوج معروفیت جلو می رود.

جهان پهلوان قصه این فیلم، بعد از شهرت، بیش از پیش توان خود را در گسترش کار خیر و کمک به در و همسایه و کوچک و بزرگ و هر فردی که تقاضای کمک می کند یا نمی کند، مبذول داشته و از همین مشهور بودن نیز- که آن را مدیون همین مردم می داند- در جهت کمک بیشتر مردم تا جایی استفاده می کند که هستی خود را نیز در جاذبه کمک به مردم در نهایت به فنای فی الله می دهد.

در آخر و با وجود محبوبیت زیاد مردمی، ارتباط وی با مردم به دلیل گرایشات سیاسی وی به مصدق و آیت الله کاشانی به مرور قطع می شود. کار تا جایی پیش می رود که اجازه ورود به ورزشگاه را نیز به عنوان یک تماشاگر ساده کشتی نمی یابد. تختی به مرور در شرایطی به کنج عزلت فرو می رود، که اگر چه انگار مردم نیز او را فراموش کرده اند اما در همین شرایط نیز خدمتکار هتل آتلانتیک که لیوان آبی که در نهایت قرص خود کشی در آن حل می شود را می آورد نیز در لحظات نزدیک به مرگ تختی، همچنان امید کمک و گره گشایی مشکل خود را از تختی دارد.

در واقع کارگردان، به درستی فیلم نامه را به گونه ای نوشته است که بینده نتواند به طور دقیق تشخیص دهد که آیا تختی خودش به زندگی خود پایان داده است و یا مجموع ظلم حکومت وقت و بی مهری مردم، تختی را با دستِ خودِ تختی کشته اند!

شاید در صحنه هایی از فیلم، بذل و بخشش بی حساب تختی و یا عدم توجه تختی به کانون خانواده و زن و بچه خودش، در ذوق بیننده بزند، اما در سایر صحنه های روایت گر داستان فیلم، روند منطقی رشد و سپس انزوای تدریجی تختی به درستی و با دقت بسیار زیاد  پرداخته شده است.

طراحی صحنه ها و دقت در جزئیات، حرکات متناسب دوربین با موضوع و فضای صحنه و تقریبا تمامی بازی ها و مخصوصا بازیگران گرو های سنی مختلف تختی در سنین مختلف، با دقت و حساسیت تحسین برانگیز پرداخته شده است، تا یک فیلم بیوگرافیکی تمام عیار، بار سطحی نگری و ضعف تعدادی از فیلم های جشنواره سی و هفتم را حتی به تنهایی به دوش بکشد. نکته جالب شاید انتخاب نابازیگری به نام "محسن تختی" که همنام تختی و اتفاقا در رشته کشتی فعالیت می کند، به عنوان بازیگر مسابقات المپیک تختی در فیلم است که بازی قابل قبول وی، تبحر توکلی را در بازی گرفتن از نابازیگران به خوبی نشان می دهد.

باید توجه کرد که عموماً محصولات سینمایی که با محوریت مفاهیم والای انسانی نظیر گذشت، بخشش، عدالت و غیره ساخته می شوند، به سرعت بر جان و دل بیننده جای می گیرند و در ادامه در تاریخ سینما نیز ماندگار می گردند. فیلم غلامرضا تختی بهرام توکلی نیز اگر منصفانه به آن نگریسته شود، با تاکید بر همین مفاهیم ساخته شده و در همین دسته فیلم ها قرار میگیرد و به حق، در آینده ای نه چندان دور بر تخت عزت و بزرگی سینمای ایران قرار خواهد گرفت.

مجتبی نادری سورکی